Мөнгөн ус онцгой аюултай бодис.
Төв аймгийн заамар сум –мөнгөн ус /Багануур/
Hg-хүний эрүүл мэндэд хортой, сэтгэл мэдрэлийн өвчин үүсгэдэг.
Мөнгөн устай болгоомжтой харьцах
1968-1995 –японы броулын мөнгөн усыг цэвэрлэхэд ихээхэн хугацаа шаардаж байна.
Япон улсад динамита өвчнөөр 16 жил өвчилжээ. Мөнгөн ус гэдгийн 16 жилийн дараа мэджээ.
Анхны тусламж:
Шарханд зоогдсон зүйлийг авалгүйгээр боох.
· Шархан дээр цэвэр алчуур тавиад хатуу биет тавьж бооно.
· Бэртсэн хүнийг тайвшруулж боолтноос нэвтрэн цус гарвал ахин алчуураар давхарлан бооно.
· Хөлийг сандал дээр тавьж хучиж дулаан байлгах
Шууны ясны хугарал:Урт модыг хөвөнгөөр ороон бэлтгэн гарын алгыг дээш харуулж сулавтар боож хүзүүнээс уяж өгнө. Гарны хугарлыг чиг тавьж боох ба эмнэлгийн газар хүргэж дараагийн арга хэмжээ авна
Хавирганы хугарал:Цэг тавьж цээж хэсгээр маарлаар чанга боох хэрэгтэй
Дунд чөмөг:Хөлний 2 талд мод тавьж маарлаад хөлийг бүхэлд нь бооно. Мөн гэдэс хэсгээр
Гамшигаас хамгаалах байгууллагын тогтолцоо эрхзүйн орчин:
1945 онд олон улсын иргэний байгууллага байгуулах санал орж ирсэн. 1972 онд ОУИХБ байгуулагддсан. Энэ байгууллага нь тайван цагт гамшгаас хамгаалах үйлдвэр зэвсэгт мөргөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх түүнийг багасгахад чиглэгдсэн зохион байгуулалттай арга хэмжээг дэлхийн нийтийн хэмжээнд харилцан туслалцах зохицуулах чиглэлээр ү/а-гаа явуулдаг байгууллага. Одоогийн байдлаар 49 орон 7 улс гишүүн ажиглагчаар элсээд байна. 1992 онд МУ-ын ажиглагч гишүүн болсон. 2002 онд ОУИХБ-гийн жинхэнэ гишүүнээр элссэн. 1932 онд сайн дурын элсэлт, 40онд вольтотеран ,1950 онд сайн дурын нийгэмлэг, ийм ийм нэртэйгээр цэгүүд тавигдсан. 1964 оны 3 сарын 1-нд ОУИХБ-МУ-д анх байгуулагдсан. 1995 онд химийн хорт бодисын тухайн хууль 4 бүлэг, 14 зүйлтэй. 1998 онд химийн бодисыг хадгалах тээвэрлэх, устгах журам, 1996 онд ойн хээрийн түймрээс хамгаалах хууль,3 бүлэг 14 зүйлтэй. 1999 онд галын аюулгүй байдлын хууль,6 бүлэг 28 зүйлтэй. 2002 онд цацрагийн аюулгүй байдлын тухайн хууль 6 бүлэг 21 зүйлтэй. 2003 онд гамшигаас хамгаалах тухайн хууль 7 бүлэг 36 зүйлтэй.
Гамшгаас хамгаалах хуулийн дагуу-гамшгаас хамгаалах ү/а нь: үндсэн 5 зарчмыг зорилго болгодог:
1. Гамшгийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, аврах, том уршгийг арилгах, хойшлуулашгүй, сэргээшгүй сэргээн босгох ү/а-г цаг хугацаанд явуулах.
2. Гамшгаас хамгаалах арга зарчмыг төлөвлөн хэрэгжүүлэхдээ хүн ам, үйлдврийн нягтрал, байршил, байгаль цаг уурын нөхцөлд, үйлдвэрлэл технологийн онцлого гамшгийн бодит хэр хэмжээг харгалзан үзэх.
3. Гамшгаас хамгаалах бэлэн байдлыг хангах арга хэмжээг иж бүрдлээр хэрэгжүүлэх
4. Гамшгаас хамгаалах ү/а-г өмчийн төрөл хэлбрийг үл харгалзан зохион байгуулах
5. Төрийн болон төрийн бус байгууллагад иргэдийн хүч оролцоог уялдуулан зохицуулах
Гамшгаас хамгаалах арга:хэмжээг нутаг дэвсгэр үйлдвэрлэлийн зарчмаар аймаг нийслэл сум дүүрэг баг хороо АА-н нэгж б/лагад өмчийн хэлбэр үл харгалзан зохион байгуулна. Улсын хэмжээнд гамшгаас хамгаалах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага, түүний харъяа салбар нэгж болон аймаг нийслэл сум дүүрэгт гамшгаас хамгаалах штаб ажиллах ба суманд ГХ штаб ажиллана.
Засаг захиргааны нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хэмжээнд орон тооны бус алба мэргэжлийн анги байна. ГХ-арга хэмжээг зохион байгуулах, хэрэгжүүлэх, анхан шатны нэгж нь АА нэгж, тухайн хороо, баг юм. ГХ-арга хэмжээг улсын хэмжээнд МУ-ын ер/сайд чиглүүлж ГХ-асуудлыг эрхэлэн төрийн захиргааны б/лагын дарга. ГХ- тухайн хуулийн 7-р зүйлд: сургалтын тухай заасан байна.
7.1 зорилт нь гамшгийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, аврах, хор уршгийг арилгах хойшлуулашгүй сэргээн босгох ү/а нь холбогдох б/лага алба,албан тушаалтан иргэдийг сурган дадлагажуулахад оршино.
7.2 ГХ- тухайн хуулийн удирдах албан тушаалтан, аврах анги, салбар, мэргэжлийн ангийн , отериад оюутан сурагчдын бусад гэсэн ангиллаар явуулна.
Уг хуулийн 27-р зүйлд ГХ-талаар, АА –нэгж б/лагын хүлээх үүргийг заажээ.
1. ГХ-төлөвлөгөөг баталж хэрэгжүүлэх
2. Ү/а-ны онцлогтой зохицуулан ГХ-орон тооны мэргэжлийн ани байгуулах
3. Мэргэжлийн ангийг шаардагдах техник материал хэрэгслээр хангах
4. Хэрэв мэргэжлийн анги болон ажилтныг ГХ – ү/а –нд сурган бэлтгэх
5. ГХ-талаар хууль тогтоомж, түүнийг хэрэгжүүлэх талаар эрх бүхий б/лагаас гаргасан шийдвэрийг биелүүлэх
6. Гамшгийн эмзэг б/дал, эрсдлийн үнэлгээ хийлгэх
7. Гамшгийн үед шаардагдах эх үүсвэр бүрдүүлэх, зориулалтын дагуу захиран зарцуулах
8. Өөрийн онцлогтой тохируулж, гамшгаас хамгаалха штаб, мэргэжлийн ангиар гамшгийн үүрэг гүйцэтгүүлэх
9. Гамшгийн тухайн мэдээг холбогдох б/лагад дээд б/лагад шуурхай хүргэх
ГХ-28-р зүйл: иргэний хүлээх үүрэг
1. ГХ-талаар хууль тогтоомж нь түүнийг хэрэгжүүлэх талаар эрх бүхий б/лагаас гаргасан шийдвэрийг биелүүлэхъ
2. ГХ –тухай холбогдсон сургалт, зохион б/лалттай бусад арга хэмжээнд хамрагдах
3. Ахуйн амьдрал өдөр тутмын хөдөлмөрийн ү/а-ндаа аюулгүй ажиллах сахин биелүүлэх
4. ГХ-зарлан мэдээлэл, дохионууд эдгээрийн дагуу ажиллах журмыг мэдэх, өөрийгөө хамгаалах
5. Гамшгийн үед нэрвэгдсэн хүмүүст туслах эд хөрөнгийн хамгаалахажилд оролцох
6. ГХ- зориулалттай нийтийн ба 1 бүригй хамгаалах, ашиглаж сурах
7. Гамшгийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх хор уршгийг арилгах хойшлуулашгүй сэргээн босгох арга хэмжээг тогтоосны журмын дагуу оролцох
8. Гамшгийн тухай мэдээллийг холбогдох б/лагад шуурхай хүргэх
Гамшгийн ер/ойлголт:
Техникийн холбогдолтой томоохон осол олон хядах ү/а, дэлбэрэлтийн улмаар олон хүний эрүүл мэнд, амь нас, мал амьтан хорогдох, эд хөрөнгө, хүрээлэн байгаа орчин их хэмжээний тохиролл учруулж нийгмийн хэвийн амьдралыг удаан хугацаагаар алдагдуулсан үзэгдлийг гамшиг гэнэ.
Гамшгийн 3 элемент:
1. Аюултай үзэгдэл
2. Эмзэг байдал
3. Хүчин чадавхи
1. 1 буюу түүнээс дээш газар нутагт хамарсан байгалийн гаргалгаа үзэгдлийг хэлнэ.
2. Аюулт үзэгдэл, эд хөрөнгө, хүн ам, хүрээлэн буй орчинд өртөх магадлалыг хэлнэ.
3. Хүн ам тухайн аюултай үзэгдэлтэй тэмцэх, түүний хор уршгийг арилгах, учирсан хохирлыг нөхөн сэргээх чадварыг хэлнэ.
Хүчин чадавхи:мөнгө санхүүгийн нөөц , чухал объектын хамгаалалт , даатгалд хамрагдсан байдал, гамшгийн сургамж, хүч хэрэгсэл зэргийг хамаарна.
Гамшгийг 4 ангилна:
1. Аюултай үзэгдэл
2. Техникийн холбогдолтой томоохон осол
3. Алан хядах ү/а
4. Дэлбэрэлт
1. Хүчтэй цасан ба шороон шуурга, ган зуд, үер, газар хөдлөлт, цөлжилт, гал түймэр,хүн мал амьтны гоц халдварт өвчин, ургамлын гоц халдварт өвчин, хортон мэргэчид тархах зэргийг хэлнэ.
Газар хөдлөлт:ыг урьдчилан тааварлах боломжгүй, 10-20 секундэд болж өнгөрдгөөрөө “нэн аюултай” үзэгдэлд хамрагдана.
Манай орны нутаг дэвсгэрийн 75% нь 7-ос дээш баллын газар хөдлөлтийн идэвхитэй бүсэд оршдог.
Дэлхийн бөмбөрцгийн дотоод хэсэгт явагддаг td хүчний үйлчлэлийн нөлөөгөөр хүний чулуулгын давхаргад гажилт үүсэж эвдэрснээс газрын гадарга дээр асар хүчтэй долгион тархахыг газар хөдлөлт гэнэ. Газар хөдлөлтийн эрчимжилтийг:
1. Балл
2. Магнтуда гэсэн 2 хэмжигдхүүнээр хэмжинэ.
Газрын гадарга түлхэлтийн хэмжээ 1-12 б/даг
Газрын гүн дэх түлхэлтийн хэмжээ 0-8,5 б/даг.
1. Үл мэдэгдэх
2. Маш сул
3. Сул
4. Мэдэгдэл
5. Хүчтэйвтэр
6. Хүчтэй
7. Их хүчтэй
8. Эвдэрнэ
9. Хоосруулах
10. Устгах
11. Сүйрүүлэх
12. Хүчтэй сүйрүүлэх
1957 онд говь-алтай аймаг,булган аймгийн богд суманд 11 балл газар хөдлөлт болсон. Цууралтын урт:380км- хамгийн хүчтэй газар хөдлөлт
Техникийн холбогдолтой томоохон осол- ТХТО
ТХТО-н гамшгийн хуулинд td-лсноор үйлдвэрлэх техникийн горим алдагдснаас тоног төхөөрөмж, барилга б/ламж, шугам сүлжээ эдврэх тээврийн хэрэгсэл сүйрэх цацраг идэвхтэй бодис ба химийн хорт бодис алдагдах зэргийг ТХТО гэнэ.
7 үндсэн шалтгаан байдаг.
1. Байгалын хүчтэй газар хөдлөлт
2. Барилгын бат бэх чанар алдагдснаас
3. Зургийн алдаа алдагдснаас
4. Чанаргүй материал
5. Үйлдвэрлэл технологийн хэт ачаалал
6. Ашиглалтийн заавар буруу доголдсноос
7. Хариуцлагагүй, санамсаргүй
Техникийн гаргалгаа томоохон ослууд:
1. Эрчим хүчний шугам сүлжээ тэсэрч дэлбэрэх галын аюултай, үйлдвэр АА нэгж б/лага, шатахуун түгээх станц
2. Хүчтэй үйлчилгээтэй хорт бодис ашигладаг үйлдвэр АА б/лага
3. Цацрагийн эх үүсвэр ашигладаг б/лага
4. Тээврийн хэрэгсэл
5. Дулааны шугам сүлжээ
Хүчтэй салхи ган зуд урьдчилан сэргийлэх арга хэлбэр
МУ-ын з/газар 1999 онд ээлжит хурлаар б/галын гамшгийн аюулийг бууруулах хөнгөн байрыг 15 жилийн хугацаатай 5 үе шаттай хэрэгжүүлж байна.
Үүнд: б/галийн гамшгийн үнэлгээ хийсэн. Үнэлгээ 2 хэсгээс бүрдэнэ.
А. Эрсдлийн үнэлгээ:б/галын гамшгийн үзэгдлийн төрөл, эрч хүч, орон зайг td
Б. Эмзэг б/длын үнэлгээ:б/галын аюултай үзэгдэл, нийгэм э/засаг буюу ,МАН, газар тариалан хэр зэрэг өртөхийг td.
б/галын гамшгийн аюулыг бууруулах үндэсний хөтөлбөрийн хүрэээнд манай орны хэмжээнд: цасан шуурга, хар зуд, ган, хүчтэй салхи, шороон шуурга, их хөлдөлт, их хагаралт 8 төрийг үндэслэн гамшгний үнэлгээ гаргасан.
Нийтийн ба нэг бүрийг хамгаалах хэрэгсэл
1. Нийтийн хамгаалан хэрэгсэл /НХХ/
2. 1 бүрийг хамгаалах хэрэгсэл /НБХХ/
3. Аюулгүй бүсэд хүн амьтан материал Эд баялгийг нүүлгэн шилжүүлж тараан байрлуулна.
4. Тайван цагт явуулах гамшгаас хамгаалах сургалтаар хүн ам мэдэж б/вал зохих хамгаалалтын арга хэмжээг мэдүүлж дадлагжуулснаар хамгаална.
НХХ: 1. Хорогдох байр 2. Далдлах байр
1. Цөмийн зэвсгийн бүх хүчин зүйлээс хамгаалах-онцгой б/длын доор засгийн газрын доор, 3 станцын доор хорогдох байр б/даг. 1000-1500 хүний зайтай.
НБХХ: 1. Амьсгалын эрхтэн хамгаалах хэрэгсэл
2. Арьс хамгаалах хэрэгсэл
1. Цацраг идэвхт тоос шороо химийн хорт бодисууд багтрологийн халдвраас нүд нүүр амьсгалын замын эрхтнийг хамгаалах хэрэгслийг “амьсгалын хамгаалах хэрэгсэл ” гэнэ.
2. Зориулалтаар 3 ангилна.
1. Тусгай зориулалтаар
2. Үйлдвэрийн –
3. Ердийн –
1. 3 ангилна.
а.тусгаарлагч баг /ИП-46м,ИП-5,КЛД-8/
б. Шүүгч баг
в. хошуувч баг
